A
AK MADDE
Beyin yarı kürelerinin üzerinde beyin kabuğu (korteks) denilen gri hücrelerden oluşmuş, kıvrımlı bir kısım vardır. Beyin kabuğunun iç tarafı nöronların aksonlarının beyaz sinir liflerinden (miyelin) oluşmuş, çok yoğun bir tabakayla kaplıdır. Nöronların aksonlarının oluşturduğu bu topluluklara ak madde denir.
AKSON
Aksonlar, nöronların oluşturduğu impulsları bir hücreden diğerine ya da kaslara iletirler.
ANİ SIKIŞMA HİSSİ (URGENCY)
Ani baskı şeklinde gelen ve size idrara çıkmanız gerektiğini hatırlatan, mesanenizin yardım çağrısıdır.
ANTİKOR
Antikorlar, bakteriler ve virüsler gibi, vücuda zarar vermeye çalışan herhangi bir şeye karşı bağışıklık sisteminin görevlendirdiği koruyucu proteinlerdir.
ASEMPTOMATİK MS
Sessiz MS veya Radyolojik İzole Sendrom olarak da adlandırılmaktadır. Tesadüfen başka bir amaç için çekilmiş MR görüntülemelerinde MS ile uyumlu beyin veya omurilik lezyonlarının olmasıdır. Hastanın MS ile ilgili bir yakınmasının olmaması durumudur. Bu kişilerin bazıları çok uzun süre hiç MS ile ilişkili belirti vermezken bazıları bir süre sonra MS ile ilgili belirtiler yaşamakta ve artık kesin MS tanısı almaktadırlar.
ATAKSİ
Genellikle ayaklarda koordinasyon bozukluğu ve hareketlerde dengesizliğe yol açan durumdur.
ATROFİ
Normal büyüklükteki bir vücudun, organın, dokunun ya da hücrenin sonradan küçülmesidir. Atrofiler, hücre sayısının azalmasına (sayısal) ya da hücre hacimlerinin küçülmesine bağlıdır; ikisi birlikte olabilir. MS'te beyin dokusunda zamanla oluşan hasara bağlı atrofi gelişebilmektedir. Bu durum bazı bilişsel bozukluklar ile de ilişkili olabilmektedir
B
BABİNSKİ REFLEKSİ
Bebeklerde görünen ayak tabanı refleksidir. Uyaran ile ayak başparmağının yukarı yönde hareket etmesidir. Erişkinlerde görülmesi beklenmemektedir. MS dahil olmak üzere nörolojik hastalıkları değerlendirmek için kullanılan muayene yöntemidir.
BENİGN MS
Benign kelime anlamı olarak iyi gidişhat'ı anlatır. Benign MS ise uzun yıllar boyunca hafif ataklar, ataklar sonrası tam düzelme ile karakterize olan RRMS tipidir.
BEYİN
Vücudun kontrol ve koordinasyon merkezidir. Beyin ile ilgili bir hasar olması durumunda bu önemli işlevler etkilenebilir.
BEYİN SAPI
Beyin ile omurilik arasında bulunmaktadır. Çok fazla sinirin kesiştiği bölge olduğu için hayati öneme sahip bir bölgedir.
BİLİŞSEL BOZUKLUK
Bilişsellik, beynin düşünme, bilgi işleme, bilgi depolama ve sorun çözme yeteneğidir. Bilişsel bozukluk hafıza, öğrenme, dil, düşünme ya da yargılama yeteneğinde bir azalma olması demektir.
BİLGİSAYARLI AKSİYAL TOMOGRAFİ
BT bir röntgen taramasıdır; vücudun tüm bölgeleri için yapılabilir. Vücudunuzun detaylı kesitsel görüntüleri elde edilir. MS tanısı koymak için BT en güvenilir yöntem değildir. Bu yöntem diğer nörolojik bozukluk nedenlerinin olasılık dışı bırakılmasını sağlar. Bir başka deyişle, hastalığınızın kaynağını tam olarak belirleme hedefine giden yolda size yardımcı olur.
BİYOBELİRTEÇ
Biyobelirteçler, MS'in değerlendirilmesi için tıp uzmanları tarafından kullanılan ve zaman içinde düzenli olarak değerlendirilen ölçütlerdir. Çok basit olabildiği gibi (örn. nabzınız) daha karmaşık da (kan testleri gibi) olabilirler.
C
CİNSEL DİSFONKSİYON
MS'li bireylerde cinsel fonksiyon bozukluğu (seksüel disfonksiyon) hastalık nedeniyle oluşan gerçek ve sıklıkla göz ardı edilen bir tıbbi durumdur. Bu sorunun (örneğin ereksiyon sağlamada güçlük, vajina kuruluğu veya libido kaybı ) doktorla konuşulması size uygunsuz gelebilir; fakat bu sorunlar tedavi edilebilir ve utanılacak bir durum söz konusu değildir.
Ç
ÇİFT GÖRME
Diplopi (çift görme), tek bir nesneyi sürekli veya belli bir bakış pozisyonunda iki taneymiş gibi görmektir.
D
DEJENERATİF HASTALIK
Dejeneratif hastalık, dokuları veya organları etkileyen ve giderek bozulan sürekli bir süreci ifade eder. MS'de merkezi sinir sistemine verilen hasarın - ve sinir dokusunun kaybedilmesinin - zamanla biriktiği anlamına gelir.
DEMİYELİNiZASYON
Sinir liflerinizde, mesajların beyninizden vücudunuzun geri kalanına iletilmesine yardımcı olan ve miyelin olarak adlandırılan koruyucu bir kılıf bulunmaktadır. Demiyelinizasyon, bu koruyucu kılıfı aşındıran ve sinir iletilerinin yavaşlamasına ya da durmasına yol açan bir süreçtir.
DEPRESYON
Üzüntü normal yaşamın bir parçasıdır. Ancak bu üzüntülü durumun uzaması ve nedensiz ortaya çıkması ruh sağlığı sorunudur ve depresyon olarak tanımlanır. Tedavi edilmediği taktirde aylar yıllar bazen de ömür boyu sürebilir.
DİSFAJİ
Disfaji, yutma güçlüğü anlamına gelmektedir.
DİSMETRİ
Hareketlerin amaca ya da düşünceye uygun olmayan bir biçimde gerçekleşmesi ile ilgili hareket kusurudur.
DİPLOPİ / DİSLOPİ
Bakınız "ÇİFT GÖRME"
DİZARTRİ
Kimi zaman ağzında geveleyerek konuşma da denilen disartri, konuşma kaslarını kontrol etme yeteneğinin bozulmasıdır. Genellikle sinir sistemindeki bir hasarla bağlantılıdır; fakat anlama ya da bir şeyler söyleme yeteneği etkilenmez.
DİZESTEZİ
Dokunma durumunda normal olmayan ya da rahatsız edici hissetmektir. Genellikle beyin ya da omurilikteki anormalliklerle ilişkilidir.
DÜŞÜK AYAK
Düşük Ayak, ayaklarda ve ayak bileğinde MS ile bağlantılı kas güçsüzlüğü nedeniyle ayak önü düşer; ayağı kaldırmak ve normal bir yürüme paternini sürdürmek zorlaşır.
E
EDSS
EDSS, MS ile bağlantılı özürlülüğü değerlendiren 10 puanlık bir ölçektir. EDDS değeri ne kadar küçükse özürlülük o kadar az demektir.
ENFLAMASYON
Vücutlarımız (ya da dokularımız) yaralandığında, lökositler ve antikorlar, en iyi acil yardım ekibinden bile önce olay yerine varır. Bu biyolojik koşuşturmaca şişme ve sıvı birikimine yol açarak yaralanma yerinde enflamasyon olarak kendisini gösterir.
ENSEFALOMİYELİT
Ensefalomiyelit, beyin ya da omurilikteki enflamasyon yani iltihabi durumdurun yarattığı nörolojik tablodur.
EPSTEİN BARR VİRÜSÜ
Epstein Barr Virüsü (yani EBV), toplumda öpücük hastalığı olarak bilinir. Yapılan çalışmalara göre EBV virüsünün MS'e yol açan faktörlerden biri olduğu düşünülmektedir; fakat sonuçlar kesin değildir.
EVDE BAKIM
Teşhis veya tedavi sonrası bakım sürecinde, ihtiyaç sahiplerine kendi ortamlarında sağlık bakımı hizmetlerinin verilmesidir.
G
GADOLİNYUM (GD)
Bu kimyasal bileşik MRG sırasında uygulanır ve doktorlara süre gelen enflamasyonlu (iltihabi) alanları gösterir. Bu şekilde yeni, aktif lezyonlarla daha eski olmuş lezyonları birbirinden ayırmada yardımcı olur.
F
FİZYOTERAPİST
Fizik tedavi uzmanınız, kendini hareketlerinizi iyileştirmeye adamış bir kişidir. Gerdirme ve egzersizler yoluyla, dünya ile etkileşiminizi daha iyi yapmaya çalışırlar, mobilite, denge, postür, yorgunluk ve ağrı konusunda size yardımcı olurlar.
G
GENETİK
Genetik, genetik özelliklerin ve bu özelliklerin nesilden nesile nasıl aktarıldığının araştırılmasıdır. Yani saç renginizden MS gibi bir hastalığa yatkınlığa kadar pek çok şeyi araştırır.
GRİ MADDE
Beyin ve omurilikteki, büyük oranda sinir hücresi gövdeleri ve dallarından oluşan daha koyu dokuyu ifade eder. Beynin gri madde ile kaplı kısmı (nöronlardan oluşan) beynin düşünen ve hesaplayan kısmını oluşturur.
H
HASTALIK AKTİVİTESİ KANITI OLMAMASI (NEDA 4)
NEDA-4, 4 farklı kritere dayalı olarak Hastalık Aktivitesi Kanıtı olmaması anlamına gelmektedir: relapslar (atak), MRG lezyonları, beyin hacim kaybı ve özürlülük ilerlemesi. MS ile yaşayan kişiler açısından bu, tıp uzmanlarının hem sağlığınızın hem de tedavi seyrinizin nasıl olduğunu anlaması için kullandığı daha kapsamlı ifade şeklidir.
HASTALIK MODİFİYE EDİCİ İLAÇLAR (DMT)
Hastalık modifiye edici ilaçlar (DMT'ler) MS'in neden olduğu hasarı durdurur veya yavaşlatırlar.
İ
İMMÜNOSÜPRESYON
Bağışıklık sisteminiz bir savaş makinesidir; fakat MS onu kandırarak vücudunuzdaki sağlıklı sinir hücrelerine saldırmasını sağlar. İmmünosüpresyon bağışıklık sisteminin tedaviler ile baskılanmasıdır.
İNFÜZYON
İnfüzyon ilacın vücudunuza girmesi için bir uygulama yöntemidir. İnfüzyon ilaçların vücudunuza doğrudan damar yolu ile ya da deri altına verilmesi anlamına gelir.
İNKONTİNANS / İDRAR KAÇIRMA
İnkontinans, siz ve vücudunuz arasında tuvalete gitme zamanı konusunda bir anlaşmazlığın olmasıdır. MS, idrar hareketlerini yöneten sinir sinyallerini bozabilir; bu durumda, idrarın hazır ya da bir tuvaletin yakınında olmadığınızda gelmesine ve kaçırmasına yol açabilir.
K
KAN-BEYİN BARİYERİ
Beyninizdeki (ve omuriliğinizde) kan damarlarının çevresinde, virüsler, bakteriler ve diğer zararlı maddeleri uzakta tutan koruyucu bir tabakadır.
KLİNİK ÇALIŞMALAR
Klinik çalışma hastalıkları tedavi etmek, engellemek ve tanısını koymak için yeni yollar bulmayı amaçlar. Eğer bir klinik çalışmaya katılırsanız, tedavi bakımından en son gelişmeleri denemeyi onların bir parçası olmayı kabul edersiniz.
KLİNİK İZOLE SENDROM (KİS)
Klinik izole sendrom; ilk defa ortaya çıkan ve MS'i düşündüren, santral sinir sisteminin enflamasyonu ve demiyelinizasyonu ile giden bir klinik durumdur. MS, %85 oranında Klinik izole sendrom şeklinde başlar.
KORTİKOSTEROİD
Vücutta böbrek üstü bezlerinden salgılanan bir hormon olan kortizole benzer steroid yapıda ilaçlardır. Halk arasında ismi en bilinen kortizondur. Atak tedavisinde uygulamalar arasında farklılıklar olmakla birlikte atağın şekline ve şiddetine göre 3-10 gün boyunca hastalara bu tedavi verilir.
KORTİZON
Bakınız "KORTİKOSTEROİD"
KRONİK
Kronik, uzun süre devam eden bir süreci ifade eder. Örneğin şeker hastalığı da kronlik bir hastalıktır.
L
LEZYONLAR
Genel olarak lezyon, yaralanma ya da hastalığın neden olduğu, doku üzerindeki bir hasar alanıdır. Çok çeşitli lezyon tipleri vardır ve boyutları ve şiddeti değişkenlik göstermektedir. MS'te lezyonlar beyinde ve (kimi zaman) omurilikte ortaya çıkar, beyninizden gelen sinyallerin vücudunuzun geri kalanına uygun şekilde iletilememesinin nedeni bu hasarlı doku alanlarıdır.
LUMBAR (Lomber Vertebra)
Omurgayı oluşturan kemiklerin herbirine vertebra adı verilir. Bel bölgesini oluşturan kemiklere lomber vertebra denir.
LUMBAR PONKSİYON (Belden Sıvı Alınması)
M
MANYETİK REZONANS GÖRÜNTÜLEME (MRG)
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) vücudunuzun iç yapısını görüntüleme amacıyla radyo dalgaları ile kullanılan bir yöntemdir. Bir görüntü elde etmek için radyasyon yayan röntgenden farklı olarak, MRG da manyetik alan kullanır. MRG'ler MS söz konusu olduğunda beyindeki ve omurilikteki lezyonların (hasar bölgelerinin) görüntülenmesinde önemlidir. Gebeler dahil ihtiyaç halinde MR'a girebilir.
MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ
Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşur. Vücudunuza nasıl hareket etmesi ve ne yapması gerektiğini söyler.
MESANE DİSFONKSİYONU
MS'in özellikle omuriliğe ve beyne hasarı sonucu oluşur. Mesane disfonksiyonu sinirleriniz ve mesane arasındaki iletişimin kopmasıdır.
MİYELİN
Miyelin, sinir lifleri çevresinde yer alan ve mesajların hızlı şekilde iletilmesini sağlayan bir kılıftır. Miyelin olmadığında sinir iletileri gitmesi gereken yere zamanında ve doğru şekilde ulaşamaz.
MİYELİN KILIF
Sinir liflerinizi vücudunuzun uçsuz bucaksız evreninde dolaşan küçük astronotlar olarak düşünün. Tıpkı astronotlar gibi sinir liflerinin de yapmaları gereken önemli bir işi vardır ve bu nedenle korunmaları gerekmektedir. İşte tam da bu noktada miyelin kılıf devreye girer, sinir liflerinizi koruyan ve elektrik iletilerinin beyninizden vücudunuzun geri kalanına hızlı bir şekilde iletilmesine yardımcı olan koruyucu bir uzay kıyafetidir.
MS
Multipl Skleroz (MS), vücudun bağışıklık (immün) sisteminin yanlışlıkla kendisine saldırdığı bir nörolojik hastalıktır, özellikle sinir liflerinizdeki koruyucu kılıfa (miyelin) ve aksona (bkz akson) saldırı olur. Miyelin hasar gördüğünde, beyniniz sinyalleri doğru şekilde gönderemez. Beyninizi günde milyarlarca kısa mesaj gönderen bir akıllı telefon olarak hayal edin. MS, o mesajların gitmesi gereken yere ulaşmasını engelleyen kötü bir servis sağlayıcıdır. Herkesin MS'i farklıdır, belirtiler ve seyir kişiden kişiye farklılık gösterir.
MULTİPL SKLEROZ
Multipl Skleroz (MS), vücudun bağışıklık (immün) sisteminin yanlışlıkla kendisine saldırdığı bir nörolojik hastalıktır, özellikle sinir liflerinizdeki koruyucu kılıfa (miyelin) ve aksona (bkz akson) saldırı olur. Miyelin hasar gördüğünde, beyniniz sinyalleri doğru şekilde gönderemez. Beyninizi günde milyarlarca kısa mesaj gönderen bir akıllı telefon olarak hayal edin. MS, o mesajların gitmesi gereken yere ulaşmasını engelleyen kötü bir servis sağlayıcıdır. Herkesin MS'i farklıdır, belirtiler ve seyir kişiden kişiye farklılık gösterir.
MSQLI
MSQLI, bir ölçektir. Bu ölçek birçok anket içerir; bu anketler zihinsel sağlıktan cinsel doyuma kadar her şeyi kapsamaktadır. Genellikle eğitimli bir görüşmeci tarafından uygulanır.
N
NÖRODEJENERATİF HASTALIK
Nörodejeneratif hastalık, progresif (ilerleyici) sinir sistemi işlev bozukluğu ile giden durumlar için kullanılan genel bir terimdir. MS'in aslında bir bağışıklık sistemi hastalığı mı yoksa bir nörodejeneratif sürece verilen bir yanıt mı olduğu konusunda tartışmalar hala devam etmektedir.
NÖROLOG
Sinir ve kas sistemiyle bağlantılı tıbbi durumların tanısı ve tedavisi üzerine uzmanlığını tamamlamış kişilere nörolog denir.
NÖRON
En küçük sinir hücresidir. Sinir iletilerini elektriksel ve kimyasal sinyaller yoluyla işler ve iletirler. Kısaca işlerin yürümesini sağlarlar.
O
OFTALMOLOG
Göz hastalıkları uzmanıdır.
OMURİLİK
Vücut ve beyin arasındaki bağlantı olarak bilinir.
OPTİK NÖRİT
Göz sinirinin miyelini zarar gördüğünde, görme bozukluğu oluşması durumudur. MS gibi birçok diğer hastalık da optik nörite sebep olabilir.
OTOİMMÜN HASTALIK
İmmün sisteminiz vücudunuzun askeri gücü gibi görülebilir ve bakteri, virüsler gibi istilacılara karşı savaşır. Otoimmün hastalıkta, vücudun askeri gücü, yanlışlıkla kendi sağlıklı hücrelerine saldırır.
P
PARAPAREZİ
Parestezi, uyaranın olmadığı durumlarda, yanma, karıncalanma ve iğne batması hissidir.
PARESTEZİ
Parestezi, uyaranın olmadığı durumlarda, yanma, karıncalanma ve iğne batması hissidir.
PLAK
Genel olarak plak, yaralanma ya da hastalığın neden olduğu, doku üzerindeki bir hasar alanıdır. Çok çeşitli plak tipleri vardır ve boyutları ve şiddeti değişkenlik göstermektedir. MS'te plaklar beyinde ve (kimi zaman) omurilikte ortaya çıkar, beyninizden gelen sinyallerin vücudunuzun geri kalanına uygun şekilde iletilememesinin nedeni bu hasarlı doku alanlarıdır.
PML
Progresif multifokal lökoensefalopati (PML) virüsün yol açtığı bir nadir bir beyin hastalığıdır. Beyinde birden fazla noktada görülen progresif (ilerleyici) hasar ya da enflamasyondur (iltihabi durum).
PRİMER PROGRESİF MS (PPMS)
MS tanısı konulan kişilerin yalnızca %10'unu etkileyen MS in bu alt tipinde relaps (atak) ya da remisyon (iyileşme) olmaksızın başlangıçtan itibaren yavaş bir şekilde ilerleyen belirtilerin görülmesidir.
PSİKOLOG
Psikolog, insanın bilişsel süreçlerinin, davranışlarının ve duygularının neden oluştuğunu, nasıl oluştuğunu ve yerleştiğini, nasıl değiştirilebileceğini ve kestirilebileceğini araştıran kişidir.
R
RELAPS / ATAK
Henüz bilinmeyen ve önceden anlaşılmayan bir nedenle ortaya çıkan ve en az 24-48 saat süren nörolojik bozukluk (kolda, bacakta, yüzde, vücutta uyuşmalar, güçsüzlük, idrar yapmada zorluklar, denge ve yürüme sorunları, görme bozuklukları ve kayıpları) veya uzun süredir devam eden bir durumun belirgin kötüleşmesi şeklindeki tabloya atak denir. Bir ay içinde olan tüm bulgular aynı atağın parçası olarak kabul edilir.
RELAPSING- REMITTING MS (RRMS)
MS'lilerin %85'ine yakınında görülen bu MS tipinde, relapslar (ataklar) ortaya çıkar ve relapslar çoğunlukla tam veya kısmen düzelir (remisyon). Relapsların ne sıklıkta geleceğini tahmin etmek mümkün değildir. Bazen yılda birkaç kez, bazen 2-3 yılda bir relaps görülebilir.
REMİSYON
Remisyon MS belirtilerinin şiddetinde azalma ve hatta ortadan kalkma demektir. Kısaca iyileşme anlamına gelmektedir.
REMİYELİNİZASYON
Sinir lifleriniz üzerindeki koruyucu kaplamanın tamiri ya da restorasyonudur (yeniden onarım).
S
SEKEL
Bir hastalıktan sonra yerleşip kalan işlev bozukluğudur. MS'te tekrarlayan ataklarda hafif sekeller veya orta derecede sekeller oluşabilir.
SEKONDER-PROGRESİF MS
MS'lilerin bir kısmında MS relaps (atak) ve remisyonlar (iyileşme) ile giden tipte başlar, daha sonra sekonder progresif (ikincil ilerleyici) forma dönüşebilir. Atak sayısının daha az olup, hastalığın ilerleme eğiliminde olduğu MS tipidir.
SİNİR SİSTEMİ
Sinir sistemi hem istemli hem de istemsiz tüm hareketlerinizi koordine eder.
SOSYAL GÜVENLİK UZMANI
Sosyal güvenlik uzmanı, iş bulma, çalışan hakları ve emeklilik gibi konularda uzman kişidir.
SPASTİSİTE
Genel olarak spastisite katılık hissini ve çeşitli istemsiz kas spazmlarını ifade eder.
T
T HÜCRE
T hücreleri, lenfositlerin bir alt kümesini oluşturur ve bağışıklık yanıtında önemli bir yere sahiptir. 'T' kısaltması timüsden gelmektedir ki timüs bu hücrelerin son olgunlaşma evrelerinin geçtiği organdır. T hücre fonksiyonlarının bir şekilde bozulması ile miyelin kılıfın yıkılmasının MS oluşumuna neden olduğu düşünülmektedir.
TANI
Teşhis bir hastalık ya da bozukluğu tanımlama işlemidir. Hastanın öyküsü, tıbbi geçmişi dinlenir, muayene ile belirti ve bulguları saptanır ve çeşitli tanı yöntemlerine başvurulur.
TREMOR
Tremor, genellikle ellerde ya da ayaklarda gözlenen, istemsiz titremelerdir.
TRIGEMİNAL NEVRALJİ
Duysal sinir köklerinin beyin sapına girdiği yerdeki liflerin koruyucu tabakasında meydana gelen hasarın neden olduğu, yüzde meydana gelen keskin ve ani ağrıdır.
U
UHTHOFF FENOMENİ
Uhthoff Fenomeni, aşırı ısınma durumunda hasarlı veya optik nörit geçirmiş gözde bulanık görme ya da görmede zayıflama olmasıdır.
UYUŞMA
Yüzde, vücutta, kollarda veya bacaklarda farklı hissin olmasıdır.
V
VERTİGO
Vertigo hareketsiz dururken oda dönüyormuş gibi hissetmektir. MS'in neden olduğu sinir sinyali bozulmasıyla bağlantılı, çok sık görülen bir denge problemidir.
Y
YORGUNLUK
Yorgunluk, MS hastalarında çok sık görülen bir belirtidir. MS'deki yorgunluk normal bir yorgunluktan farklıdır. Hasta kendisini bitmiş, tükenmiş ve kolunu kaldıracak hali yok gibi tarifleyebilir.Bu durum mutlaka doktorunuz ile paylaşılmalıdır.